While Pasteur is famous as the “benefactor of humanity”, the full breadth of his scientific achievements is less well known, despite the fact that they continue to have a great impact on today’s science, medicine and our daily lives. The bicentenary of Pasteur’s birth is a good occasion to learn the significance of his universal legacy.

Mặc dù Pasteur nổi tiếng là “ân nhân của nhân loại”, nhưng bề dày thành tựu khoa học của ông lại ít được biết đến, mặc dù thực tế là chúng vẫn tiếp tục có tác động lớn đến khoa học, y học và cuộc sống hàng ngày của chúng ta ngày nay. Kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Pasteur là một dịp tốt để tìm hiểu tầm quan trọng của di sản phổ quát của ông.

Thông báo của Viện Pasteur Paris về Lễ kỉ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur[1]

Năm 2022 là năm kỉ niệm tròn 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur, người sinh ngày 27 tháng 12 năm 1822 tại Dole, thuộc tỉnh Jura, ở miền đông nước Pháp.

Là một nhà hóa học được đào tạo bài bản, Louis Pasteur trở thành người khởi nguồn cho những cuộc cách mạng khoa học ghê gớm nhất của thế kỷ 19, trong các lĩnh vực sinh học, nông nghiệp, y học và thậm chí cả vệ sinh học. Khi bắt đầu nghiên cứu về tinh thể học, Pasteur đã dấn thân vào một con đường với những khám phá dẫn dắt ông đến việc phát triển vaccine chống bệnh dại.

Các nhà khoa học, nghệ sĩ, các hiệp hội, các cộng đồng, các tổ chức … nhiều người muốn tận dụng sự kiện này để làm nổi bật di sản của Louis Pasteur.

Ban tổ chức kỉ niệm

Ủy ban chỉ đạo khoa học cho lễ kỉ niệm này do Viện Pasteur Paris và Viện Hàn lâm Khoa học (Académie des Sciences) của Pháp điều phối, tập hợp quanh mình những trung tâm khoa học hàng đầu của Pháp sau đây:

• Đại học ENS (École Normale Supérieure)
• Viện Pasteur ở Lille
• Viện Hàn lâm Pháp (Académie Francaise)
• Viện Hàn lâm Y học Quốc gia (Académie Nationale de Médecine)
• Viện Hàn lâm Thú Y Pháp (Académie Vétérinaire de France)
• ​Viện Hàn lâm Nông nghiệp Pháp (Académie d’Agriculture de France)
• Đại học Strasbourg
• Hội “La main à la pâte”

Trong bài báo “Louis Pasteur: một di sản phổ quát”  (Louis Pasteur: a universal legacy)[2], Viện Pasteur viết:

“Năm nay đánh dấu kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur. Danh tiếng của ông đã nói lên con người ông, với những con phố và trường học mang tên ông ở Pháp và trên toàn thế giới. Di sản to lớn của ông thậm chí có thể được nhìn thấy trong nhà của chúng ta, trong các sản phẩm “đã được thanh trùng” (pasteurized) có được từ một trong những khám phá của ông. Và chính Pasteur là người đặt nền móng khoa học cho các nguyên tắc vệ sinh, vốn có tầm quan trọng lớn lao trong thời kỳ đại dịch. Bản thân Louis Pasteur luôn tránh bắt tay, và nếu có ngoại lệ, ông sẽ rửa tay ngay lập tức. Trong khi Pasteur nổi tiếng với vaccine phòng bệnh dại – thứ đã mang lại cho ông danh hiệu “ân nhân của nhân loại” (benefactor of humanity) – thì bề dày thành tựu khoa học của ông lại ít được biết đến, mặc dù thực tế là chúng vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của chúng ta, đến việc nghiên cứu của chúng ta và đến y khoa”.

Đài RFI của Pháp đưa tin về sự kiện này[3]:

Tại Pháp, tủ sách Tallandier ra đời vào năm 1870 là một trong những bộ sưu tập lâu đời nhất chuyên về sách lịch sử, tiểu luận hay nghiên cứu khoa học nhân văn. Trong tuần này, nhà xuất bản Tallandier cho phát hành quyển tiểu sử Louis Pasteur (1822-1895) của hai tác giả Annick Perrot và Maxime Schwartz và đây là một trong những sự kiện nổi bật trong khuôn khổ chương trình kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur.

Mang tựa đề “Parsteur: l’Homme et le Savant” (Pasteur, con người và nhà bác học), quyển sách điểm lại các giai đoạn quan trọng nhất của một đời người, đồng thời những thành tựu mà nhà khoa học Pháp đã để lại cho muôn đời sau: từ việc phát triển Lý thuyết mầm bệnh, nghiên cứu quá trình lên men vi sinh cho tới việc khai sinh một ngành sinh học mới. Các nghiên cứu của ông về phương pháp thanh trùng khử khuẩn sau đó đã đóng góp rất nhiều cho ngành phẫu thuật y khoa. Nhưng quan trọng hơn cả vẫn là những nghiên cứu khoa học trên lĩnh vực miễn nhiễm, nguyên tắc tiêm chủng (bệnh tả, bệnh than, bệnh dại …) dẫn tới phát minh về thuốc chủng ngừa (vaccines).

Dole và vùng Jura, tâm điểm chương trình 200 năm Pasteur

Sinh ra tại Dole, tốt nghiệp một đại học lớn ở thủ đô Paris là École Normale Supérieure. Thời Pasteur làm giáo sư đại học ông chủ yếu đi dạy tại hai thành phố Dijon và Strasbourg, đến khi về hưu ông lại chọn thị trấn Arbois để an hưởng tuổi già. Có thể nói là cuộc sống gia đình và tình cảm của ông luôn gắn liền với vùng Jura. Điều đó giải thích vì sao Dole và Arbois cùng với hai thị trấn lân cận là Poligny và Salins les Bains trở thành tâm điểm của chương trình kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur (trang web chính thức là https://www.pasteur2022.fr/ )

Nếu như tại thủ đô Paris, Viện Hàn lâm Khoa học của Pháp, Trường cao đẳng École Normale Supérieure hay Viện Pasteur (cơ sở sản xuất vaccine đầu tiên thành lập vào năm 1887 nhờ đợt vận động quyên góp quốc gia) đều có tổ chức hội thảo định kỳ nhằm vinh danh một trong những thành viên lỗi lạc nhất, thì tại vùng nguyên quán của Pasteur, hầu như mỗi tháng đều có tổ chức nhiều sinh hoạt quan trọng để tưởng nhớ công lao của đứa con yêu quý, người đã dành trọn cuộc đời cho nghiên cứu và phát minh khoa học.

Đầu tuần này, thành phố Dole, nguyên quán của nhà khoa học người Pháp đã cho phát hành bộ tem Louis Pasteur song song với việc xuất bản quyển tiểu sử. Sinh trưởng trong một gia đình chuyên về nghề thuộc da, Louis Pasteur ban đầu muốn đeo đuổi ngành hội họa nhưng theo lời khuyên của thân phụ, ông đã đi theo ngành hóa học. Cuộc triển lãm từ đầu tháng này cho tới tháng 06/2022 tại nhà riêng của ông (nay là viện bảo tàng địa phương) có nhắc nhở điều này.

Vào tháng 03/2022, chu kỳ hội thảo gồm bốn đợt (mỗi tuần một lần) xoay quanh những đóng góp của Louis Pasteur với sự tham gia của nhiều nhà nghiên cứu, các tác giả từng viết về ông, hiệp hội Những người bạn của Pasteur và ban văn hóa của Tòa thị chính Dole. Mục tiêu của chương trình này không chỉ dành riêng cho giới nghiên cứu, mà còn mở rộng cho công chúng, nhất là nhắm vào giới trẻ thông qua các lớp học vẽ, xưởng sáng tác, các sinh hoạt mang tính giáo dục nhưng vẫn có độ giải trí cao.

Từ tháng 05/2022 cho tới Ngày hội âm nhạc 21/06/2022, Dole và Arbois đều có tổ chức triển lãm, sân khấu kịch, biểu diễn hòa nhạc xung quanh hình tượng Pasteur, chẳng hạn như một lễ hội “đường phố” tái tạo các ngành nghề nổi tiếng trong vùng, các trang phục truyền thống, văn hóa ẩm thực, phong tục địa phương trong khung cảnh của vùng Jura vào giữa thế kỷ XIX. Về mặt thi đấu thể thao, giai đoạn thứ tám của vòng đua nước Pháp Tour de France sẽ bắt đầu tại Dole, băng qua thị trấn Arbois, chặng đường đua sẽ kết thúc tại thành phố Lausanne, ở Thụy Sĩ.

Sự kiện văn hóa bổ sung cho hội thảo khoa học

Nhân Ngày Di sản châu Âu vào trung tuần tháng 09/2022, Quỹ Di Sản của Pháp sẽ giới thiệu dự án quan trọng là trùng tu tư gia của Louis Pasteur ở thị trấn Arbois. Sau một thời gian bị bỏ trống, căn nhà này được chuyển đổi thành một viện bảo tàng Pasteur thứ nhì (sau căn nhà tại Dole). Theo kêu gọi của Quỹ Di Sản, nỗ lực quyên góp đã đạt tới mức 350 ngàn euro để hoàn tất việc trùng tu đúng vào thời điểm khởi động chương trình kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur (1822-1895).

Trong khuôn khổ chương trình “Pasteur 2022”, các sinh hoạt biểu diễn đạt tới đỉnh điểm vào giữa tháng 10/2022, với ngày ra mắt vở nhạc kịch kể lại cuộc đời của ông Louis Pasteur với sự hợp tác của Nhạc viện thành phố Dole, Đoàn múa ballet của vùng Jura cũng như liên hoan sân khấu Besançon. Còn tháng 11/2022 chủ yếu được dành cho ngành xuất bản thông qua các buổi thuyết trình theo chuyên đề, các buổi ký tặng sách cũng như các chương trình giới thiệu sách báo, tài liệu nghiên cứu hay tác phẩm in ấn có liên quan đến Pasteur, kể cả việc phát hành bộ truyện tranh và các tác phẩm hoạt hình dành riêng cho nhà khoa học này.

Các sinh hoạt chuyên đề nói trên đều nhận được sự bảo trợ của Thư viện thành phố Dole cũng như Trường đại học cấp vùng Bourgogne Franche-Comté. Các buổi giao lưu văn học ở đây được tổ chức nhằm bổ sung cho các sự kiện mang tính khoa học thuần túy, với những ngày dành riêng cho lịch sử phát triển ngành y, cũng như hội thảo chuyên đề do Viện Pasteur và Viện Hàn lâm Khoa học đồng tổ chức ngày 07/12/2022 hầu quảng bá các thông tin cập nhật về các đợt đại dịch và dân số địa cầu.

Năm 2022 tại Pháp có thể được xem như là Năm Pasteur, vùng Jura nhân dịp này tổ chức thêm nhiều sự kiện nhằm thu hút đông đảo du khách Pháp đến từ các tỉnh thành khác và hy vọng có thêm khách tham quan đến từ nước ngoài. Điểm nổi bật chương trình này vào mùa hè là show âm thanh và ánh sáng, dùng công nghệ mapping chiếu video lên mặt tiền tòa thị chính thành phố Dole, hầu điểm lại sự nghiệp của nhà khoa học Louis Pasteur, cũng như di sản của ông cho các thế hệ sau. Buổi trình diễn miễn phí này diễn ra vào những đêm cuối tuần từ thứ Sáu đến Chủ nhật, mỗi đêm có nhiều suất và mỗi suất kéo dài trong vòng 15 phút đồng hồ.

Vị “thầy thuốc” vĩ đại dù chưa qua ngành y

Còn vào mùa đông, điểm nổi bật của chương trình Pasteur 2022 là cuộc triển lãm lớn tại Viện bảo tàng Mỹ thuật Dole được tổ chức song song với hai bảo tàng nhỏ tại nhà riêng của ông Pasteur. Diễn ra từ trung tuần tháng 10 cho đến tháng 03/2023, triển lãm có chủ đề là “Prendre Soin” (Chăm sóc) qua đủ loại hình thức nghệ thuật, phản ánh quan hệ giữa các bệnh nhân và giới chuyên viên y tế từ thời Trung Cổ cho tới tận thời nay.

Tuy chương trình hoạt động trong vòng một năm có cả trăm sự kiện đủ loại, nhưng có lẽ cuộc triển lãm mang tựa đề “Prendre Soin” lại có nhiều ý nghĩa nhất. Sinh thời, Louis Pasteur đã có những đóng góp rất lớn cho nền y học, cùng với Ferdinand Cohn và Robert Koch, Pasteur được xem là nhà khoa học đã khai sinh ngành vi sinh học. Nhờ vào các công trình nghiên cứu của họ, mà hàng năm vô số sinh mạng được cứu sống trên thế giới.

Thời điểm kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur lại diễn ra vào lúc toàn thế giới còn đang trải qua cuộc khủng hoảng y tế nghiêm trọng chưa từng có. Đại dịch Covid-19 càng đề cao tầm vóc của các nhà khoa học từng nghiên cứu về các loại vaccines, trong đó có vai trò tiên phong của Louis Pasteur, người từng khai phóng ngành nghiên cứu về các loài vi trùng và siêu vi trùng. Trong bối cảnh đó, cũng như giới nhân viên y tế ở tuyến đầu, công lao của các nhà khoa học lại càng đáng được nhắc nhở và tưởng nhớ. Tuy Louis Pasteur chưa bao giờ học trường y, nhưng nhờ những nghiên cứu và phát minh khoa học của ông, ông đã trở thành một trong những vị thầy thuốc vĩ đại nhất của nhân loại.

“Edward Jenner phát minh ra phương pháp chủng ngừa (vaccination); Louis Pasteur phát minh ra vaccines” (GS Maxime Schwartz, cựu Giám đốc Viện Pasteur, Paris)

SÁCH MỚI VỀ LOUIS PASTEUR:

“Pasteur: Con người và Nhà khoa học” (Pasteur: l’Homme et le Savant)[4] của Annick Perrot, cựu Giám đốc Bảo tàng Pasteur, và Maxime Schwartz, cựu Giám đốc Viện Pasteur Paris.

Chúng ta biết gì về nhà khoa học Pháp nổi tiếng nhất và những thành tựu của ông, ngoài việc ông đã phát minh ra phương pháp thanh trùng và vaccine phòng bệnh dại? Còn nhiều khám phá khác của ông và tác động hữu hình của chúng đến cuộc sống hàng ngày của chúng ta thì sao? Bạn có biết ông bị đột qụy ở tuổi 46 và bị liệt một phần khi thực hiện công trình nổi tiếng nhất của mình? Bạn có biết ông đã cử cháu trai của mình tiến hành một cuộc chiến vi khuẩn học chống lại thỏ (bị bệnh) ở Úc? Bạn có biết ông đã dự đoán sự xuất hiện của các dịch bệnh như đại dịch COVID-19? Và ai là người cha, người chồng, người bạn đằng sau nhà khoa học lừng lẫy này? Chúng ta biết gì về niềm tin sâu sắc nhất của ông? Trong tập sách được minh họa lộng lẫy này, Annick Perrot và Maxime Schwartz trình bày cuộc đời và công việc của Louis Pasteur – người đứng sau những cuộc cách mạng khoa học quan trọng nhất của thế kỷ 19 trong các lĩnh vực sinh học, y học, nông nghiệp và vệ sinh học … Khi đọc về những khó khăn và thử thách mà ông gặp phải trong suốt cuộc đời của mình, chúng ta hiểu rõ hơn về người đàn ông và nhà khoa học phi thường này.

“Khi hiểu được nguyên tắc của quá trình miễn dịch bằng cách cấy vi khuẩn không độc, Pasteur đã mở đường cho sự phát triển của vaccines để điều trị nhiều căn bệnh (hiểm nghèo)” (GS Maxime Schwartz, cựu Giám đốc Viện Pasteur, Paris)

Ý kiến của PVHg’s Home:

Như ý kiến của Viện Pasteur ở Paris đã trình bày ở trên, mặc dù Pasteur được tôn vinh là “ân nhân của nhân loại” (the benefactor of humanity), nhưng ít người hiểu rõ ý nghĩa các công trình nghiên cứu của ông, mà thực ra ý nghĩa ấy lớn hơn và rộng hơn rất nhiều so với những gì người đời đã biết. Thậm chí những thành tựu của Pasteur vẫn làm nền tảng cho nhiều nghiên cứu khoa học mũi nhọn trong thời đại ngày nay, như Giải Nobel Hóa học 2021 vừa qua đã cho thấy, hoặc như cuộc cách mạng đang diễn ra trong khoa học và công nghiệp dược phẩm hiện đại …

Đại dịch CV19 càng cho thấy ý nghĩa tối quan trọng của khoa học về vaccine và miễn nhiễm học, mà Pasteur được xem là người đặt nền móng …

Tương tự, hệ quả triết học của Định luật Mendel về Di truyền cũng ít được chú ý, ngay cả trong giới sinh học. Hệ quả vĩ đại nhất của Định luật Mendel về Di truyền là việc khám phá ra “mã DNA” – thông tin của sự sống. Chừng nào chưa hiểu rõ khái niệm về thông tin nói chung và nhất là thông tin của sự sống, chừng ấy chúng ta vẫn chưa hiểu rõ bản chất của sự sống. Hơn bao giờ hết, vấn đề thông tin của sự sống đang trở thành một câu hỏi thách thức các học thuyết về sự sống dựa trên nền tảng thuần túy động lực học (vật lý, hóa học) …

Vì thế việc tìm hiểu về Pasteur và Mendel một cách đầy đủ và kỹ lưỡng là hết sức cần thiết.

Hơn lúc nào hết, nhân dịp kỉ niệm 200 năm ngày sinh của Louis Pasteur và Gregor Mendel, cần phải có một cuốn sách bằng Việt ngữ về 2 nhà khoa học xuất chúng này – 2 người châm ngòi cho cuộc cách mạng chưa từng có trong sinh học và y khoa từ TK19 cho tới nay. Kể từ đó, sinh học trở thành một khoa học chính xác, dựa trên những ĐỊNH LUẬT PHỔ QUÁT của sự sống do 2 ông khám phá, được quy nạp từ những thí nghiệm chính xác không thể tranh cãi.

Tiến sĩ Vũ Hữu Như và tôi, Phạm Việt Hưng, đã bắt tay vào viết cuốn sách đó, hy vọng sẽ xuất bản được trong năm nay 2022. Trong đó có một tiểu mục nhan đề:

Ý kiến của người đời về Pasteur và Mendel

Chúng tôi rất mong nhận được ý kiến của công chúng Việt ngữ.  Ý kiến xin gửi qua email về địa chỉ:

bizet09@gmail.com

Những ý kiến hay, giàu ý nghĩa và bổ ích sẽ được đưa vào cuốn sách của chúng tôi.

Xin trân trọng cảm ơn!

 

DJP 12/04/2022

---

[1] https://www.pasteur2022.fr/bicentenaire

[2] https://www.pasteur.fr/en/research-journal/reports/louis-pasteur-universal-legacy

[3] https://www.rfi.fr/vi/ph%C3%A1p/20220208-n%C6%B0%E1%BB%9Bc-ph%C3%A1p-k%E1%BB%B7-ni%E1%BB%87m-200-n%C4%83m-ng%C3%A0y-sinh-c%E1%BB%A7a-louis-pasteur

[4] https://www.pasteur.fr/en/research-journal/reports/louis-pasteur-universal-legacy#PasteurHommeSavant