“Tối nay tôi vừa nhận thấy rằng âm nhạc, một khi nó hoàn hảo, nó đưa ta tới một trạng thái giống như khi ta được hưởng sự có mặt của người yêu; nghĩa là, nó hiến ta một thứ hạnh phúc có lẽ sâu sắc nhất đời”, tâm sự này của Sthendal rất thích hợp để nói về âm nhạc của Agustin Barrios Mangoré. Với những người say mê âm nhạc guitar cổ điển, nhạc của Barrios có lẽ còn hơn thế nữa – nó đưa ta tới một thế giới khác, cao hơn thế giới ta đang sống, có lẽ đó là thiên đường! Bài viết sau đây của Nguyễn Minh Đức cho ta thấy điều đó…

Phần 1

Nhân kỷ niệm ngày sinh (5-5-1885) của nghệ sỹ và nhà soạn nhạc guitar cổ điển vĩ đại AGUSTIN BARRIOS MANGORE

Agustin Barrios Mangoré (1885-1944) ngày nay được mọi người biết đến như một nghệ sĩ và một nhà soạn nhạc vĩ đại với những tuyệt tác dành riêng cho cây đàn guitar cổ điển. Âm nhạc của ông có lúc không được đánh giá đúng mức bởi những nghệ sĩ guitar châu Âu ví dụ như Ségovia và các nghệ sĩ đương thời khác. Như một lẽ thường-tình, âm nhạc của Barrios chỉ được đánh giá đúng với tầm vóc nghệ thuật của nó khi ông không còn nữa. Ngày nay, nhân loại thường nói “Âm nhạc trước-và-sau Bach” khi nói về nhạc cổ điển nói chung, còn đối với guitar cổ điển người ta nói “Thế giới âm nhạc guitar trước-và-sau Barrios”.

Agustin Barrios sinh năm 1885 tại ngôi làng nhỏ San Juan Bautista quận Misiones, một vùng quê nghèo miền nam Paraguay. Barrios đã ra đi lặng lẽ trong cảnh nghèo, tại một nơi không phải là quê hương – một tháng sau khi ông viết “Bản Tremolo cuối cùng” năm 1944.

Hơn 300 tác phẩm của Barrios có 3 xu hướng rõ rệt, một là âm nhạc dân gian châu Mỹ, hai là sáng tác theo mô thức nhạc thời kì Baroque và thời kì Lãng mạn, và ba là hướng về tâm linh và thiên Chúa. Người ta ví Barrios là nhà thơ trên cây đàn guitar, cũng như Chopin trên đàn piano. Người khác lại gọi Barrios là Bach của guitar.

Barrios rất hâm mộ Bach, ông từng nói “Thật tuyệt biết bao khi Bach nâng chúng ta đến bất-diệt”. Trong Le Catedral có thể thấy ảnh hưởng của Bach rất rõ rệt, đậm chất Fugue của Bach viết cho organ. Người ta so sánh Barrios với Féderic Chopin phải chăng vì tính thơ trong âm nhạc của họ? Chất thơ của Barrios rõ nét trong bài Valse số 3.

Sáng tác của Barrios cho thấy tâm hồn nhạy cảm của một nhạc sĩ lãng mạn duy tâm và một con người nhân văn, dù luôn gặp trắc trở và có lúc không được đánh giá đúng mức nhưng không bao giờ phàn nàn, luôn biết hạnh phúc với những gì mình có.

John Williams said of Barrios “As a guitarist/composer, Barrios is the best of the lot, regardless of era. His music is better formed, it’s more poetic, and it’s more everything! And it’s more of all those things in a timeless way.”

Le Catedral (Thánh-đường) (1921) là một trong những kiệt-tác guitar cổ điển Barrios gửi tặng nhân loại. Tác phẩm gồm 3 chương Prelude Saudade – Andante Religioso – Allegro Solemne được thể hiện qua tiếng đàn của hai bậc thầy guitar cổ điển John Williams và Ana Vidovic.

Câu chuyện đằng sau Le Catedral bắt nguồn từ thời điểm người vợ – bạn đời của Barrios, đã rời ông ra đi vĩnh viễn khi tuổi đời còn rất trẻ. Sự mất mát không thể bù đắp nổi và những dòng lệ từ trái tim rỉ máu của Barrios đã ngập tràn từng nốt nhạc đau buồn và nỗi nhớ thương cùng cực trong chương 1 Prelude Saudade. Chương 2 Andante Religioso đưa người nghe đắm chìm trong cảnh- giới lung linh & tiếng chuông ngân nga của thánh-đường ở Montevideo (Uruguay). Chương 3 Allegro Solemne đưa chúng ta trở về cõi thực & nhịp điệu sôi-động của đời thường đang diễn ra hối-hả và liên-tục bên ngoài cánh cửa thánh-đường. Nét tương-phản giữa các giai điệu trong chương 3 thể hiện cảm xúc lẫn lộn giữa hư và thực, giữa cảnh-giới-của-Chúa và đời-thường.

La Catedral Nos – 1-3 – Barrios – John Williams

Ana Vidovic plays La Catedral by Agustín Barrios Mangoré

Phần 2

Nghệ sỹ & nhà soạn nhac guitar cổ điển vĩ đại AGUSTIN BARRIOS MANGORE – Bản Tremolo cuối cùng (El Ultimo Canto)

El Ultimo Canto là tác phẩm cuối cùng của Barrios trước khi ông mất. Barrios bắt đầu viết kiệt tác Tremolo này vào một ngày tháng 7 năm 1944 khi nhạc sỹ đang dạy guitar tại một lớp học ở El Salvador. Có tiếng gõ nhẹ vào cánh cửa lớp học… Barrios ra mở cửa và thấy một phụ nữ ăn-xin đang chìa cánh tay gầy guộc về phía ông và nói “Xin hãy vì lòng-thương của Chúa” (An alm for the love of God). Nhạc sỹ đã chia sẻ với người phụ nữ ăn-xin những đồng-bạc còn lại trong túi, vì ông cũng chẳng sung túc gì trong cảnh tha hương nơi đất khách quê người (El Salvador). Khi Barrios quay trở lại, các học trò nhìn thấy nụ-cười trên gương mặt Barrios. Ông nhìn học trò và nói “Thầy đã bắt đầu cảm nhận một giai-điệu mới trong đầu… với những tiếng-gõ-cửa vừa-rồi”…

Barrios đột ngột ra đi vào ngày 7 tháng 8 năm 1944, chỉ khoảng một tháng từ khi ông thai nghén những âm thanh đầu tiên của El Ultimo Canto, nhưng đã kịp để lại cho nhân loại một kiệt-tác Tremolo cho guitar cổ-điển (trong kho-tàng khổng lồ hơn 300 sáng tác của nhạc sĩ). Barrios chưa kịp đặt-tên cho đứa con tinh thần của mình, nhưng khi người học-trò của Barrios kể lại câu-chuyện, mọi người đều coi “Una limosna por el amor de Dios” (Xin hãy vì lòng-thương của Chúa) như tên chính thức của tác phẩm, một phần nhằm tôn-vinh kiệt-tác cuối cùng của Barrios – El Ultimo Canto (The last song)

Tiếng gõ-cửa của người phụ nữ ăn-xin xuất hiên ngay từ tiết nhịp đầu tiên và vang vọng suốt chiều dài tác phẩm – Những nốt nhạc của bè đệm làm người nghe liên tưởng tới hình-ảnh người phụ nữ khốn-khó hàng ngày lầm lũi gõ từng cánh cửa để có được một mẩu bánh thừa, và mong một chút bố-thí của người-đời… Tất-cả làm nền cho giai điệu chính khi người ăn xin cất lên tiếng hát đau đớn, khắc khoải, thiết tha… khát-khao một ngày-nào-đó được nhìn thấy ánh-sáng chữa-lành của Thiên Chúa & được kết-thúc hành-trình mỏi-mệt của cuộc-đời, tựa-đầu vào trái-tim-yêu-thương của Người… Giai-điệu càng về sau như bừng lên mặc-khải, như cảm-giác được bay-lên, và chạm tới cánh-cửa thiên-đường rộng-mở…

El Ultimo Canto từ lâu đã được các bậc thầy guitar cổ điển trên thế giới như John Williams, David Russell, Berta Rojas… đưa vào phần trình tấu hoặc CD records của mình. Ngày nay những người yêu thích El Ultimo Canto có thể dễ dàng thưởng thức tác phẩm qua CD, hoặc các kênh Youtube. Nhân dịp kỷ niệm ngày sinh của nhạc sỹ thiên tài Barrios Mangore, xin chia sẻ phần trình bày của Ioana Gandrabur – nữ nghệ sỹ trẻ tài năng người Canada gốc Romania – người không may mắn bị MÙ từ nhỏ… Một khán giả là guitarist chuyên nghiệp sau khi nghe Ioana trình tấu, đã thốt lên:

“My surprise was great when I heard in the first passages a perfect tremolo, perfect tempo and dynamic. I cannot describe now the emotions that this interpretation brought to me. Not because she´s blind. But because it´s perfect. THANK YOU”

Ioana Grandrabur plays El Ultimo Canto by Barrios Mangore

Một thính giả đã thốt lên:

“Cảm ơn nữ nghệ sỹ Ioana, tiếng đàn của cô đã lay động trái tim người nghe, đánh thức những gì tốt đẹp trong tâm hồn chúng tôi qua giai điệu tuyệt diệu của bản Tremolo cuối cùng của Barrios – Tuy cô không may mắn có đôi mắt lành-lặn như nhiều người, nhưng chắc chắn Chúa đã cho cô NHÌN-THẤY vẻ đẹp của thế giới rõ hơn rất nhiều người chúng tôi …”.

Minh Đức, Sydney 02/06/2020